Şemanızı Tanıyın

Sürekli aynı tarz insanlarla mı karşılaşıyorsunuz?
Sürekli başınıza aynı şeyler mi geliyor?
Ne kadar başarılı olursanız olun kendinizi yetersiz kalmış mı hissediyorsunuz?
Başkalarının istek ve ihtiyaçlarına kendinizinkinden daha çok mu değer veriyorsunuz?
Sürekli başınıza kötü şeyler gelebileceğinden mi endişeleniyorsunuz?
Yanınızda biri olmadığında bir şeyleri başaramayacağınız korkunuz mu var?
Başkalarının yönlendirmesine mi ihtiyaç duyuyorsunuz?
Sürekli kontrol etmeye mi çalışıyorsunuz?

İnsanlar genellikle bu tür sorunlarının kişilik sorunları olduğunu düşünürler. Kendilerini ve/veya ilişki içinde oldukları insanları değiştirmeye çalışırlar. Başaramadıkça depresif bir hale bürünür. Kendilerine ve diğerlerine öfkelenirler. Oysa ki başkalarını ya da kendini değiştirmeye çabalamak bir işe yaramaz. Çünkü bu davranışların kaynakları değişmeden, hissettiklerini değiştirmek mümkün değildir.

Bir önceki yazımda eğitimde öğrendiğim aile yapısının çocuğun gelişimi ve karakteri üzerindeki etkisinden kabaca bahsetmiştim. Özet olarak geçmemin sebebi tam da konuyla alakalı bir kitap* okumakta olmam ve konuyu o kitapla birlikte derinleştirmek istememdi.

Anne ve babalar, kendi anne ve babaları tarafından oluşturulan şemalar ile yetiştirilirler. Sonra kendi çocuklarını yetiştirirler. Onlar da kendi çocuklarını.

Ebeveynler kendi şemalarını çocuklarına ve onlar da kendi çocuklarına geçirerek bu zinciri sürdürürler.

Peki şema nedir? Nasıl Oluşur?

Jeffrey Young 1975 yıllında yüksek lisans öğrencisiyken devlete ait bir ruh terapi merkezinde stajyer olarak çalışmaktadır. Bu sırada destek verdiği danışanların sorunlarına mevcut yaklaşımların faydalı olmadığını düşünmeye başlar ve farklı yaklaşımların peşine düşer. 1979 yılında mezun olduktan sonra kendi kliniğini açar ve burada destek verdiği kişiler arasında mevcut yaklaşımlara cevap vermeyen danışanlarının ortak özelliklerini araştırmaya başlar. Bu araştırma sırasında ilk şema ve örüntü listeleri ortaya çıkar. Zor danışanların çoğunda aynı örüntü ve ortak temalar bulunduğunu keşfeden Young, Şema Terapi üzerine çalışmaya başlar.

Hayatımızı şekillendiren davranış kalıplarına Şema deniyor. Şemalar çocuklukta başlar ve hayat boyu sürekli tekrarlar. Aile ya da diğer çocuklar tarafından nasıl davranıldığına bağlı olarak geliştirilmiş teslim olma, kaçma ya da karşı saldırı şeklinde gelişir. Aynı ailede yetişen farklı çocukların aynı olaylara karşı farklı savunma sistemi geliştirmesi aynı şemaya bağlı farklı sorunlara neden olur. Şemalar düşünce, duygu, davranış ve ilişki kurma biçimini etkiler ve değiştirilmesi çok zordur.

Terk edilmiş (fiziksel ya da duyusal olarak), eleştirilmiş, aşırı korunmuş, istismar edilmiş (fiziksel ya da duygusal), yoksun bırakılmış ya da aşırı önemsenmiş olabilirsiniz. Bu şekilde ebeveyn davranışları karşısında geliştirdiğiniz şema hayatınızın bir parçası olur ve kendinizi sürekli olarak çocukluğunuzda yaşadığınız durumu yaşarken ya da size bunları yaşatan ebeveynlerinize benzeyen insanlarla ilişki kurarken bulursunuz. Çünkü kendinizi ancak bu şekilde rahat ve güvende hissedersiniz (durumdan şikayetçi olsanız bile bilinç altınızda bu vardır.)

Şemalar genellikle aşırı acı vericidir ve insanlar bunlar üzerinde düşünmekten ve bahsetmekten kaçarlar. Ancak düzeltilmediği sürece aynı şeyleri tekrar tekrar yaşamak zorunda kalacaklarını öğrendiklerinde tedaviye izin verirler.

Şemanın gelişiminde çocuğun mizacı da önemlidir. Yaşadığı duruma vereceği savunma tepkisi (kabullen, kaç ya da saldır) mizacın etkisiyle gelişir.

Bir çocuğun sağlıklı bir yetişkin olması için;

- Kendini güvende hissetmesine (fiziksel ve ruhsal olarak)

- Ailesiyle güvenli bağlanma gerçekleştirmiş olmasına

- Özerkliğe

- Özsaygıya

- Kendini ifade edebilmeye

- Gerçekçi sınırlara

ihtiyacı vardır.  Bunların dışına çıkıldığında şema gelişecektir. Temel güvenlik şemaları (fiziksel ve ruhsal güvenlik ve güvenli bağlanma) en sık görülen şemalardır. Bir bebek bile bu şemalara sahip olabilir. Bir bebek için güvende hissetmek çok önemlidir hatta ölüm kalım meselesidir. ( Güvenli bağlanmayla ilgili yazılarımı ilgili etiketten okuyabilirsiniz)

Bunların yokluğunda;

- Güvensizlik : Terk edilme korkusu, kuşkuculuk, kötüye kullanılma, duygusal yoksunluk, sosyal izolasyon şemaları

- Özerklik: Bağımlılık ve dayanıksızlık şemaları

- Özgüven: Kusurluluk, başarısızlık ya da karşı saldırı olarak kusursuzluk ve başarı hırsı

- Kendini ifade etme: boyun eğme, yüksek standartlar

- Gerçekçi sınırlar: Haklılık

gibi temel şemalar oluşur.

Bir şemanız olduğunu nasıl anlarsınız?

Şemalar genellikle depresyon ya da başkalarının davranışlarınızdan rahatsız olup yardım almanızı önermesiyle ortaya çıkar.

Sürekli aynı olayları yaşıyor ya da aynı tür insanlarla ilişkiye giriyorsanız şemanız sizi mıknatıs gibi bunlara çekiyor olabilir.

Bunu anlayabilmek için kitapta bulunan bu testi de deneyebilirsiniz;

Aşağıdaki 22 Maddeyi sizin için ne kadar doğru olduğuna göre puanlayın:

1- Hiç doğru değil

2- Genellikle doğru değil

3- Kısmen doğru

4- Biraz doğru

5- Genellikle doğru

6- Kesinlikle doğru

İki puan kutucuğu yapın ve ilk olarak çocukluğunuzda ne kadar doğru olduğunu sonra da şimdi ne kadar doğru olduğunu puanlayın.

1- Yakın olduğum insanlara yapışıyorum çünkü beni terk edeceklerinden korkuyorum.

2- Sevdiğim insanların bana tercih edecek birini bulduğunda beni terk edeceklerinden kaygılanırım.

3- Genellikle insanların gizli amaçları olduğunu düşünür ve araştırırım, onlara güvenmem.

4- Başka insanların yanında savunmamı elden bırakmam çünkü beni incitirler.

5- Tehlikeli olaylar, hastalıklar, zarar görme kaygım diğer insanlara göre daha yüksektir.

6- Parasız kalıp yoksul kalmaktan ve başkalarına bağımlı olmaktan kaygılanırım.

7- Tek başıma sorunlarla başa çıkamayacağımı düşünürüm ve başkalarının yardımına ihtiyaç duyarım.

8- Ebeveynimle birbirimizin hayatına ve sorunlarına çok fazla karışırız.

9- Bana bakacak, benimle ilgilenecek ve gerçekten yanımda olabilecek kimsem olmadı.

10- İnsanlar anlayış, koruma, tavsiye, destek istediğimde yanımda olmazlar.

11- Kendimi hiç bir yere ait değilmiş gibi ve diğer insanlardan farklı hissediyorum.

12- Sıradan ve sıkıcı biriyim. Sosyal ortamlarda ne söyleyeceğimi bilemem.

13- Sevdiklerim beni gerçekten tanısalar beni sevmezlerdi.

14- Kendimden utanıyorum. Saygı ve sevgiyi hak etmiyorum.

15- Diğer insanlar kadar zeki ve becerikli değilim.

16- Sık sık kendimi yetersiz hissederim.

17- Başka insanların istek ve ihtiyaçlarını kabul etmekten başka seçeneğim olmadığını düşünürüm aksi taktirde beni sevmezler ya da terk ederler.

18- Başkaları beni diğerleri için çok ama kendisi için az şeyler yapan biri olarak tanımlar.

19- Yaptığım her şeyin daha iyisini yapabileceğimi düşünürüm ve memnun olmam.

20- Başarmam gereken çok şey var, yetişemiyorum ve rahatlamaya vakit bulamıyorum.

21- Kurallara ve geleneklere uymak zorunda olmadığımı düşünüyorum.

22- Rutinleri, sıkıcı işleri tamamlama veya duyularımı kontrol etme konusunda sorunlarım var.

Puanlama:

Soru 1 ve soru 2 Terk Edilme Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz terk edilme şemanız olabilir.

Soru 3 ve soru 4 Güvensizlik ve Kötüye Kullanılma Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 5 ve soru 6 Dayanıksızlık Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 7 ve soru 8 Bağımlılık Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 9 ve soru 10 Duyusal Yoksunluk Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 11 ve soru 12 Sosyal İzolasyon Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 13 ve soru 14 Kusurluluk Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 15 ve soru 16 Başarısızlık Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 17 ve soru 18 Boyun Eğicilik Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 19 ve soru 20 Yüksek Standartlar Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Soru 21 ve soru 22 Haklılık Şeması ile ilgilidir. Eğer bu sorulara 3 ten yüksek puan verdiyseniz bu şemaya sahip olabilirsiniz.

Bir şema için puanınız ne kadar yüksekse, hayatınızdaki etkisi o kadar yüksektir.

(devam edecek)

Kaynak Kitap: Hayatınızı Yeniden Keşfedin Jeffrey Young-Janet Klosko