Çoklu Zeka; Zeka Türleri

Müzik Zekası

Nörolojik bakış açısından müzik zekası (ritmik zeka) zeka türlerimizin ilk önce gelişenidir. Anne karnındayken bile çevremizi saran ses, ritim ve titreşim dünyasını bir an düşünün. Bazılarına göre bu zeka sadece müzik ve ritimden ibaret olmadığından aslında "işitsel ve titreşimsel" zeka olarak adlandırılmalıdır. Ses ve titreşimler ister doğal olsun isterse insanların yarattığı ortamlardan gelenler, makineler, enstrümanlar ya da korolar olsun bu zeka tüm ses ve titreşim dünyasıyla ilgilidir. Aynı zamanda müziğin, ritmin sesin ve titreşimin bilinci etkileme efektleri de diğer zeka türlerinin hepsinden güçlüdür. Müzik, ses, ritim ve titreşimin ruh halini değiştirme, dinsel duyguları coşturma, ulusal sevinçleri uyandırma, başja birine sevgi, derin üzüntü veya acı ifade edebilme gücünü düşünün. TV ya da gilm seyrederken bunların yarattığı etkiyi gözünüzün önüne getirin; biraz sonra ne olacağını sezmemizi kolaylaştırır. Sahnedeki aksiyonu geliştirir, etkisini güçlendirir ve karakterleri daha iyi anlamamıza yardımcı olur. 

Kendi müzik zekanızı daha iyi keşfetmek için aşağıdaki alıştırmaları yapın;

- Gün içinde yapabildiğiniz kadar seyrettiğiniz çeşitli programları hayal edin. Hayal ettiğiniz duruma uygun bir fon müziği düşünün. Müziğin zihninizde çaldığını hissedin.

- Masanızda otururken işitme duyunuzun artma-azalma düğmesi olduğunu ve onu isteğinize göre arttırıp azalttığınızı düşünün. Çok sessiz olun ve çevrenizde olup biten herşeyi duymaya çalışın. Normal durumlarda duymadığınız neleri duyuyorsunuz? İşitme duyunuzu daha da açıp odanın dışından gelen sesleri duymaya çalışın son olarak da daha fazla açarak bina dışındaki sesleri dinleyin.

- Başka biriyle yaptığınız herhangi bir konuşmada sizin ve karşınızdakilerin konuşmasının tonunu, ritmini ve sesinizin yüksekliğini izleyin. Kendi konuşmanızın tonunu değiştirerek konuşmanın havasını değiştirmeyi deneyin.Değişik konuşma ritmlerinin konuştuğunuz kişiyi nasıl etkilediğini gözlemleyin.

- Herhangi bir gününüzün bir müzikal olduğunu düşünün. Göreviniz popüler şarkıları olan olayları vurgulayacak ya da etkisini güçlendirecek şekilde hayali izleyici kitleniz için entegre etmek. Bu özel müzikal anlarda birkaç dakika kendi kendinize şarkı mırıldanın ve durum içindeki pozisyonunuzun nasıl değiştiğini gözlemleyin.

- Gün içinde çevrenizden gelen titreşimlere kulak verin. Deprem ölçer aygıtı olduğunuzu varsayın. Binanızın yanından geçen otobüslerin gürültüsüne, radyosu çalan bir arabaya, yeni bina inşaatından gelen gürültülere kulak verin. 

-Günlük çalışma şartlarınıza uygun olarak karşı karşıya kaldığınız sorunları daha etkili çözebilmenizi sağlayabilmek amacıyla ruh halinizi ya da duyarlılığınızı etkileyecek değişik türlerdeki müzikleri dinlemeyi deneyin. 

Her zekanın farklı boyutları tanımlayan temel işlemleri ya da özellikleri vardır. 

Müzik zekasının temel özellikleri şunlardır;

- Müzik ve ritim yapısını beğenme, değerlendirebilme

- Müziği duyma şemaları ya da kareleri

- Seslere ve titreşimsel motiflere duyarlılık

- Ses, ritim, müzik, fon ve titreşimleri tanıyabilme, yaratabilme ya da yeniden üretebilme

- Ton ve ritimlerin kendilerine has kalitelerini değerlendirebilme

Doğaya Dönük Zeka

Bu zeka türü çevremizdeki doğal dünyayı algılama, beğenme ve anlamayla doğrudan ilişkilidir. Türleri birbirlerinden ayırt edebilme, çeşitli bitki örtülerini ve hayvan türlerini tanıyabilme ve sınıflandırabilme ve doğal dünyaya ilişkin bilgilerimiz ve onunla paylaştıklarımız gibi konularla ilgilenir. Hayvanlar ve davranışlarının sizin ilginizi çektiği ve meraklandırdığı durumlarda doğaya dönük zekanızın iş başında olduğunu anlayabilirsiniz. İnsan eliyle yaratılmış steril ortamlara birisi saksı ya da vazo çiçeği getirdiğinde ruh halinizdeki değişikliği veya kendinizi daha iyi hissettiğinizi fark edebilirsiniz. Rahatlamak, yorgunluğumuzu gidermek ya da ruhsal olarak yenilenmek istediğimizde ne kadar sık doğaya kaçmak istediğimizi düşünün. Doğanın gücünü gösterdiği muhteşem görüntüler karşısındaki tepkinizi düşünün. 

Doktor Howard Gardner doğaya dönük zekanın şu tür kişilerde görülebileceğini belirtmiştir; Belli bir bölgede bulunan bitki örtüsü ve hayvan türlerini tanıyabilen, doğal dünyada başka sonuçsal ayrımlar yapabilen ve bu özelliğini üretken olarak kullanabilen kişiler.

Kendi doğaya dönük zekanızı keşfedebilmek için aşağıdaki alıştırmaları yapın;

-Doğal dünyada bir yere, tercihen tanımadığınız bir yere gidin. İnsan eliyle yaratılmış dünyadan gidebileceğiniz kadar uzağa gidin. Kendinizi tamamen bu yerde hissetmeye çalışarak bir süre geçirin. Çevrenize bakın. Manzaranın tümünü görmeye çalışın. Hemen dikkatinizi çeken şey nedir? Renkler, sesler, kokular, dokular ve tatlar da içinde olmak üzere kaç farklı doğaya ait nesneyi ayırt edebileceğinizi deneyin.

- Yakınınızdaki bir hayvanat bahçesine, hayvan hastanesine ya da sirke gidin. Çeşitli hayvanların hangi kategorilerde gruplandırıldığına bakın. Bazı hayvanları gruplandırmanız gerekirse hangilerini bir araya koyardınız? Kendi gruplarınızı yaratın ve onlara isimler koyun. Benzer çalışmaları botanik bahçesinde ya da benzer bir yerde bir kez daha yapın.

- Bulunduğunuz toplulukta ya da kendi evinizde bir bitki yetiştirme projesine katılın. Dikeceğiniz şey hakkında bilgi edinin ve onu yetiştirirken bir günlük tutun.

- Doğa yürüyüşlerine çıkın ve çevrenizdeki doğal ortamın etkisi üzerine düşüncelerinizi yoğunlaştırın. Duygularınız, düşünceleriniz, hisleriniz, ruhsal algılamanız vb.. Sizde neler uyandırıyor? Kendinize sık sık kaçırdığınız bir şey olup olmadığını sorun, bunu bir algılama oyununa çevirin.

Doğaya Dönük Zekanın Temel Özellikleri;

- Doğayla paylaşım

- Yaşayan canlılara özen gösterme, onları ehlileştirme ve etkileşimde bulunma

- Doğadaki bitki örtülerine duyarlılık

- Türlerin üyelerini tanıyabilme ve sınıflandırabilme

- Bir şeyler yetiştirme ya da besleme

- Doğanın kendi üzerindeki ya da kendinin doğa üzerindeki etkilerini idrak edebilme

Kinestetik Zeka

Tüm zeka modellerinin içinde bedensel/kinestetik zeka, hayatımızın büyük ihtimalle değerini en az sorguladığımız parçasıdır. Her gün hiç farkında olmadan çok çeşitli ve kompleks bedensel/kinestetik işler yaparız. Bu zeka modeli bedensel olarak gerçekleştirebileceğimiz hareketlerin tümüyle ilgilidir. Bunların içinde sadece insanlık tarihinde bedensel olarak gerçekleştirilmiş başarılar değil, bunun yanında şimdiye kadar fark edilmemiş doğuştan gelen kinetik potansiyeller de dahildir. Çocukların yürüme potansiyelleri, gelişmemizin herhangi bir evresinde büyük ve küçük motor davranışları edinebilme, geliştirebilme ve yüz ifadeleriyle, duruşla ve diğer bir deyişle beden dili ile ifade edebileceğimiz incelikler.

Burada çağdaş araştırmacıların kinestetik beden ya da zihinsel beden adını verdikleri henüz göze çarpmayan potansiyellerden de bahsetmemiz gerekir. Bu fiziksel bedenin hareketlerini ve işlerini geliştimek ve kuvvetlendirmek için etkin zihinsel performans yoluyla yeteneklerimizi elde ettiğimiz zihinsel bedendir.

Kendi bedensel zekanızı daha iyi keşfetmek için şu alıştırmaları yapın;

- Gün içinde çeşitli zamanlarda durup çevrenizde meydana gelen değişikliklere bağlı olarak vücudunuzdan aldığınız tepkilere odaklanın. Örneğin, stresli ya da kaygı uyandıran bir şeye karşı vücudunuzun tepkisi ne oluyor?

- Bir yere yürüyerek giderken çeşitli yürüme türleri deneyin. (neşeli yürüyüş, sekerek yürüyüş, kararlı yürüyüş vb)

- Diğer insanlarla konuşurken beden dillerine dikkat edin. 

- Haftada iki kez sürekli kullandığınız elinizle yaptığınız aktiviteleri diğer elinizle yapmayı deneyin.

- Bilinçsiz olarak yaptığınız hareketlere dikkat ederek bu hareketi yapmak için izlediğiniz adımları teker teker düşünün. 

- Gün boyunca yaptığınız rutin işleri yaparken durun ve vücudunuzun yaptığınız işi farkında olmasını sağlamayı deneyin. 

Bedensel Zekanın Temel Özellikleri
- İstemli bedensel hareketlerin kontrolü

- Önceden programlanmış bedensel hareketler

- Farkında olma durumunu bedenin tüm birimlerine yayma

- Zihin- Beden bağlantısı

- Taklit yetenekleri

- Geliştirilmiş bedensel işlevler

Sosyal Zeka

İster bir spor takımı, ister işinizdeki bir çalışma grubu isterse bir organizasyondaki grup projesi olsun bir takımın parçası olmaktan dolayı yaşadığınız güzel deneyimleriniz var mı? Diğerleriyle çalışmaktan öğrendiğiniz önemli şeyleri hatırllayabiliyor musunuz? En son ne zaman size birisi bir konuyu anlatmaya ya da öğretmeye çalıştı? Kendi kendinize bitiremeyeceğiniz bir işi ya da bir projeyi başkalarıyla bitirdiğinizi hatırlıyor musunuz?

Sosyal zekanın ilgi alanı, insan ilişkileri, başka kişilerle ortak çalışma, diğer insanları tanıma ve onlardan birşeyler öğrenme konularıdır. Zamanımızın çoğunu diğer insanlarla çalışarak ve iletişim kurarak geçirdiğimizden bazu açılardan bu zeka türlerinin içinde en anlaşılabilir olanı olarak görülebilir. Yine de bu konuda ne kadar iyiyiz? Diğer kişilerle yoğun çalışmalar gerektiren durumlarda her şeyi yeterince anlıyor ve değerlendirebiliyor muyuz?

Çocukluk günlerimizden başlayıp okul hayatımız yoluyla çalışma hayatına dönüşen dönem boyunca çoğu Batı toplumlarının normal sosyalleşme süreci nasıl rekabetçi ve dayanıklı bir birey olacağımız konusunda bize binlerce eğitim fırsatı sunar. Sosyalleşme yetenekleri ya da özellikleri konusunda ise benzer bir eğitimi almamız çok nadirdir. Bu zekanın özellikleri çok karmaşık ve zor fark edilir olmasına karşın gerçek değeri genellikle bilinmez.

Kendi sosyal zekanızı daha iyi keşfetmek için aşağıdaki alıştırmaları yapın;

- Başka biriyle yaptığınız bir konuşma sonrasında "seni doğru anladığımdan emin olmak için konuştuklarımızı özetleyeyim" deyin ve karşınızdakinden hatanız varsa düzeltmesini isteyin. Daha sonra daha iyi bir dinleyici olmak için söyleşide yapmış olabileceğiniz üç şeyi düşünün. İleriki konuşmalarınızda bu dinleme stratejilerini bilinçli olarak uygulayın.

- Sorun çözmeye yönelik bir konuşma yaparken yaşadığınız çeşitli etkileşim modellerine dükkat edin. Şu tür şeyleri izleyerek zihninize notlar alın; kişilerin aynı fikirde olmadıklarını ya da olduklarını belirtmek için kullandıkları sözlü ya da sözsüz ipuçları neler? Kişiler kendilerine atanmış roller yerine ya da onlara ek olarak ne tür roller üstleniyorlar? Fark ettiğiniz değişik görüş açıları neler? Konuşmadan sonra daha iyi bir konuşma nasıl yapılabilirdi sorusuna vereceğiniz üç seçeneği listeleyin.

- Normalde tanımadığınız insanların bulunduğu yerlere gidin. Bu yerlerde insanları izleme alıştırmaları yapın. Çeşitli kişilerin neler hissettiğini ya da ne tür hikayeleri olduğunu tahmin etmeye çalışın. Uygun bir fırsat bulduğunuzda izlediğiniz biriyle havadan sudan bir konuşma yapmaya çalışın. Sezgilerinizin doğru olup olmadığını denetleyin.

- Bir TV showu ya da film izlerken ya da güzel bir roman okurken ana karakterin yerine kendinizi koymaya çalışın. Hayata onların gözünden bakın ve özellikle aynı görüşte olmadığınız konularda onların görüş açılarını yakalamaya çalışın. 

- Haftada en az iki gün başka biriyle konuşurken onun beğendiğiniz ya da takdir ettiğiniz bir yönünü bulmaya çalışın ve bunu ona söyleyin. 

- Güvendiğiniz birinden bitirdiğiniz bir iş, yazdığınız ya da yarattığınız bir şey hakkındaki düşüncelerini dürüstlükle söylemesini isteyin. Onlar fikirlerini söylerken yorumları sizin gelişmenize yardımcı olacak eleştiriler olarak kabul etmeye çalışın. 

Sosyal Zekanın Temel Özellikleri;

- Etkili sözlü ya da sözsüz iletişim

- Diğer kişilerin ruh hallerine, hislerine, mizaç ve motivasyonlarına karşı duyarlılık

- Grup içinde birlikte çalışma

- Başka birini iyi dinleyebilme ve görüş açılarını anlayabilme

- Kendini başka birinin yerine koyabilme

- Sinerji yaratabilme ve muhafaza edebilme

Görsel Zeka

Bazı açılardan görsel zekanın insan beyninin ilk dili olduğu söylenebilir. Beyin doğuştan itibaren görüntülerle ve resimlerle düşünür hatta onları sözcüklerle ilişkilendirmeden bile önce. Görsel zeka gördüğümüz her şeyle ilgilenir. 

Uzamsal tarafında bu zeka uzay/ zaman sürekliliğindeki nesnelerin yerleşimi ve aralarındaki ilişkiyle ilgilenir. Böylece bir nesnenin diğeriyle ilişkili olması öğrenmenin görsel / uzamsal şeklinin uzamsal tarafını oluşturan çekirdeğidir. Bunun içine yön duygusu da girer. 

Kendi görsel zekanızı keşfedebilmek için aşağıdaki araştırmaları yapın.

- Çevrenizde sizi etkileyen görsel uyarıcılara dikkat edin. Reklamlardaki görüntüler ve resimler, mimari modeller, şekiller ve tasarımlar, sürekli gördüğünüz şekiller, tasarımlar gibi.

- Yemek yerken çevrenizdeki renklerin ve sizi nasıl etkilediklerinin daha çok farkına varmaya çalışın. Yediğinizi şeylerin renkleri, yemek yediğiniz yerde görülen renkler ve çevrenizdeki insanların elbiselerinde, makyajlarında, saçlarında gördüğünüz çeşitli renkler gibi.

- Arkadaşlarınızla konuşurken onun söylediklerini hayalinizde canlandırmaya çalışın. 

- Kendi kendinize bir not yazdığınızda yanına bir de görsel sembol çizin.

- Gözlerinizi kapatın ve evinizi eksiksiz hayal etmeye çalışın, ara ara gözleriniz kapalı olarak evde dolaşmayı deneyin.

Görsel Zekanın Temel Özellikleri

- Etkin hayalgücü

- Görüntüleri hayalinizde oluşturabilme

- Grafiksel gösterim

- Uzaydaki nesneler arasındaki ilişkileri algılayabilme

- Nesneleri zihinden kullanabilme

- Farklı açılardan doğru algılama

İçsel Zeka

Bildiğimiz kadarıyla kendi varlığının düşüncelerinin ve eylemlerinin farkında olan tek yaratık insanoğludur. Bu kendimizden uzaklaşıp kendi içimizdeki yansımamızdan bir şeyler öğrenebilme yeteneğidir. İçsel zekanın ilgi alanı kendi kendinin farkında olma, kendini anlayabilme ve iç dünyasıyla ilişki kurabilme üzerinedir.

Kendi içsel zekanızı keşfetmek için aşağıdaki araştırmaları yapın;

- Gün içinde duygularınızı değiştiren herhangi bir şey olduğunda durup sakin olmaya çalışın ve kendinizi dışarıdan gözlediğinizi varsayın. Onları değiştirmeye çalışmayın, analiz edin ve değerlendirin. Sadece izleyin. 

- Dikkat gerektirmeyen sıkıcı aktiviteler yaparken dikkatinizi verme pratikleri yapın. Çevrenizde ve kendinizde oluşan her şeyin farkında olmaya çalışın. Düşündüğünüz şeye dikkatinizi verin. Fiziksel hareketlerinize dikkatinizi verin. Hislerinizi ve duygularınızı dinleyin. Kendinizi otomatik pilota almaya izin vermeyin ve bunu bir farkındalık oyununa çevirin.

- Gün içinde kendinizi kaosun içinde bulduğunuz bir an durup bir kaç derin nefes alın, kendinize gelmeye çalışın. Dikkatinizi bir süre nefes alış verişinize yoğunlaştırın ve bu süreç içinde bir sakinlik ve orta nokta bulup bulamayacağınıza bakın.

- Her akşam gününüzün nasıl olduğunu sorgulayın. 

İçsel zekanın temel özellikleri;

- Düşüncelerini yoğunlaştırabilme

- Dikkatini verebilme

- Biliş ötesi

- Farklı duyguların farkına varabilme

- Kendi kişiliğinin tüm boyutlarını hissedebilme

- Daha karmaşık düşünebilme ve sonuç çıkartabilme

Sözel Zeka

Bu zeka büyük olasılıkla bize en yakın gelen ve en iyi bildiğimiz türdür. Çoğumuz zamanımızın büyük bir kısmını sözel zekamızı kullanarak geçiririz.Çağdaş zeka araştırmacılarına göre; üç binden fazka farklı dili konuşabilme yeteneği ile doğarız ama doğduğumuzda bunlardan birini bile konuşabilir durumda olmayız. Çevremizde kullanılan dille etkileşimde bulunmaya başladığumızda beyin dilin tüm seslerini tanıyabilir durumdadır. Kültürel motiflerle, duyma sıklığıyla, bu sesleri taklit etme girişimleriyle ve çok büyük olasılıkla kendi ayakta kalma içgüdülerimizle dil beynimize iyice yerleşir. Genellikle bu potansiyel dillerden birini ya da ikisini tam olarak hakim olabildiğimiz karmaşık dil sistemleri halinde geliştirebiliriz.

Kendi sözel zekanızı daha iyi keşfetmek için aşağıdaki araştırmaları yapın;

- İki hafta boyunca bir mizah dergisini elinizin altında bulundurun. Gün içinde söze dayalı komik şeyleri bulabildiğiniz kadarıyla bulup bir yere yazın. Kelime oyunlarına kulak verin. Bu iki hafta boyunca espri gücünüzü nasıl geliştirebildiğinizi izleyin.

- Çapraz bulmacalar, karışık sözcük oyunları vb. çözün.

- Bir sözlük alarak her gün rast gele bir sözcük seçin ve sözcüğün anlamını/kullanılışını öğrenin. Gün içinde kullanmaya çalışın. 

- Gün boyunca duyduğunuz deyimlerin listesini yapın.

- Çevrenizdekilerin söyledikleri şeyleri nasıl söylediklerine dikkat edin. Konuşmalarının tonu ya da ritmi değiştiğinde söylediklerinin anlamları nasıl değişiyor dikkat etmeye çalışın.

- Bir arkadaşınızdan on farklı ilginç konuyu birer karta yazmasını isteyin ve boş vakitlerinizde bu kartlardan rastgele birini seçerek o konu hakkında doğaçlama konuşun.

Sözel Zekanın Temel Özellikleri

- Sözcüklerin sırasını ve anlamını anlayabilme

- Açıklama, öğretme ve öğrenme

- Sözcükleri kullanarak espri yapma

- İkna edebilme

- Anımsayabilme ve çağrışım yapabilme

- Ayrıntılı dil analizleri yapabilme

Mantıksal/ Matematiksel Zeka

Mantıksal/Matematiksel zeka, benzer yönler arama zekasıdır. Matematiği kullanmaya gelişimimiz içinde çok erken zamanlarda başlarız. Bu zekanın ilk gelişim aşaması çevremizdeki gerçek fiziksel dünyada bulunan somut nesneleri kullanmamız ve onlarla oynamamızdır.

Mantıksal / Matematiksel zekanızı keşfetmek için aşağıdaki alıştırmaları yapın;

- Bir hafta boyunca çevrenizde kaç farklı türde model bulabileceğinize bakın. Her gün farklı bir küme üzerinde yoğunlaşın. Ne tür modeller görüyorsunuz? Belirli türde arabaları kullanan kişilerin belirli bir giyinme biçimi var mı? İnsanlar arasındaki farklı ya da ortak yönlere baktığınızda bir model görebiliyor musunuz? Başka bir gün seslere odaklanın...vs.

- İki hafta boyunca tümdengelimsel ve tümevarımsal modeli kaydettiğiniz iki liste yapın. 

- Boş bir kağıda iki sütunlu bir çizelge yapın. Bir sütuna düşünme modelleri, diğer sütuna da durumlar adını verin. Bir kaç gün boyunca normal günlük çalışmalarınız sırasında kullandığınız farklı mantıksal düşünme modellerinizi ve bu modelleri genellikle hangi durumlarda kullandığınızı yazın.

- Birkaç gün boyunca yaşamınızın parçası olan farklı modelleri bulun ve kaydedin. Adımlarınızı sayın. 

- Zor bir işin üstesinden geldiğinizde geçtiğiniz aşamaları yazın.

- Gün içinde hayatınızın parçası olan olaylar hakkında tahminler, hesaplar ve ölçümler yapın.

Mantıksal/Matematiksel Zekanın Özellikleri

- Soyut modelleri tanıyabilme

- Tümevarımsal sonuç çıkarabilme

- Tümdengelimsel sonuç çıkarabilme

- İlişki ve bağlantıları fark edebilme

- Karmaşık hesaplar yapabilme

- Bilimsel düşünebilme ve araştırma yapabilme