Çoklu Zeka Nedir? Nasıl Geliştirilir?

Zeka Türleri;

Geleneksel zeka kavramı çocuklarımıza sunabileceklerimizin sınırlarını daraltmaktadır. Okullar zeka görstergesi olarak sözel ve matematik yetenekler üzerine yoğunlaşmıştır. Oysa psikologlar ve eğitim araştırmacıları yetenek ve zekanın insanın pek çok özelliğini ve etkinliğini içine alan geniş bir kavram olduğu doğrultusunda inandırıcı kanıtlar ileri sürmektedirler. 

Her bireyuin çeşitli yetenekleri ve bir zeka kapasitesi vardır. Öğretenlerin görevi her öğrencinin kendine özgü güçlü yanlarını, daha az gelişmiş becerilerini güçlendirmek için kullanmalarına yardım etmek olmalıdır. 

Stranford Üniversitesi araştırmacılarından Elizabeth Cohen yaptığı araştırma sonucunda eğitim sistemlerinde zekanın en önemli göstergesi olarak okuma yeteneğinin temel alındığını, öüretmenlerin okuma yeteneği gelişmiş öğrencilerin her alanda başarılı olacaklarını varsaydığını, bunun sonucunda da hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin sadece bu yeteneğin gelişmesi üzerine yoğunlaştıklarını ortaya koymuştur.

Cohen çocukların daha başka bir çok yeteneğe sahip olduklarını ve bu yetenekler ile kendi yollarında gelişim göstereceklerini belirtmektedir.

Cohen'in belirlediği (ama bununla sınırlı olmayan) yetenekler;

- Yaratıcılık

- Yeni fikirler ileri sürme

- Karar almada gruba yardım etme

- Sorunları ve çözümleri gözünde canlandırabilme

- Fiziksel beceriler

- Problem çözme

- Merak ve icat yeteneği

- Sebat

Binet ve Weschler zeka ölçme kavramını ortaya attıklrında zekayı doğumla belirlenmiş, sabit, ölçülebilir ve değişmez bir olgu olarak varsaymışlardır. Daha sonraki yıllarda Piaget, Vygotsky, Feuerstein ve diğerleri çocuklar üzerinde yaptıkarı uzun süreli gözlemler sonucunda zekanın sabit olmadığını ortaya koymuşlardır. 

Zeka, kalıtsal yetenekler, deneyimler ve çevresel bileşenler tarafından şekillendirilir.

Öğretmenler ve veliler çocuğa sağladıkları ortamı ve öğretim yöntemlerini değiştirerek çocuğun zekasını da değiştirebilirler. Kötü öğretim ve kötü çevre zekayı geriletirken, iyi öğretim ve iyi çevre zekayı arttırmaktadır. Feurstein'in çalışması bilişsel geliştirilebilirlik ilkesini başka bir aşamaya taşımıştır. Onun yetmiş ülkede kullanılan Araçsal Zenginleştirme Programı ve Öğrenme Potansiyeli Değerlendirme Aracı öğrenci merkezli eğitimi benimsemiş öüretmenlerin öğrenmeyi yönlendirme ve zekayı geliştirmek konusunda yararlandıkları dünyaca tanınmış yaklaşımlardır. Harvard Üniversitesi'nden Howard Gardner Sıfır Projesi adlı bilisel araştırma projesinde Feurstein'in bu yaklaşımlarını güçlendiren bir kuram geliştirmiştir.

Gardner'a göre bilmemizi ve öğrenmemizi sağlayan yedi türlü zeka vardır;

1- Bedensel / Devin Duygusal Zeka

Bu zeka türü, vücudunu kullanarak (dans ve vücut dili), oyun oynayarak ( spor) ya da yeni bir ürün yaratarak (icat) duygularını ifade etme yetenekleri ile ilgilidir.

2- Sözsel/ Dilsel Zeka

Soyut ve simgesel düşünme ile, kavram oluşturma ve kelime yazma, dilbilgisi, şiir, hikaye anlatma, mizah gibi karmaşık olguları içeren dilsel üretimlerden sorumlu olan bu zeka türünde gelişmiş insanlar, okuma, yazma, konuşma ve tartışma gibi eylemlerde başarılı ve edebi ürünler yaratmakta isteklidir.

3- Görsel / Uzamsal Zeka

Bu zekanın temelini görme duygusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler yaratma yeteneği oluşturmaktadır. Resim, heykel, grafik, mimarlık, haritacılık ve denizcilik gibi yüzey ve buna bağlı bilgileri kullanma, Satranç gibi farklı derinlik ve açılardan görmeyi ferektiren beceriler bu zeka türünün kapsamı içindedir. Görsel / Uzamsal zekada gelişmiş insanlar; zihinlerinde resimler yaratır ve çizerler, renkleri iyi kullanabilirler, iyi harita okuyabilirler, görsel sanatlarda üretim yapmaktan hoşlanırlar.

4- Matematiksel / Mantıksal Zeka

Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, elde edilen verilerden sonuç çıkarma, yargıya varma ve hipotez kurma yeteneklerini içeren bu zeka türü, kavramları tanıma, sayılar ve geometrik şekiller gibi soyut sembollerle çalışma ve bir bilginin parçaları arasında ilişki kurma ya da farklı bağlantıları fark etme kapasitelerini gerektirmektedir. Bu zeka türünde gelişmiş insanlar; matematiksel ve bilimsel konulardan hoşlanırlar ve benzer şeyleri eşleştirme, karışık şekillerden resimler çıkarma, problem ve bulmaca çözmede başarılıdırlar.

5- Müziksel / Ritmik Zeka

Bu zeka türü tonal ve ritmik kavramları tanıma ve kullanma, çevresel seslere, insan sesi ve müzik aletlerine karşı duyarlılık kapasitelerinden sorumludur. Bu zeka türünde gelişmiş olan insanlar; müzik aleti çalmaktan, beste yapıp seslendirmekten hoşlanırlar.

6- Kişiler Arası Zeka;

Bu zeka türü diğer insanlarla sözlü ve sözsül iletişim kurma, gruğ içinde işbirlikli çalışma yeteneklerini içerir, ruh halleri, huylar, yönelimler gibi insanlar arasındaki ilişki farklarını da ortaya koyar. Bu zeka türünde gelişmiş insanlar, kendilerini başkalarının yerine koyma ve onları anlayabilme, duygu, düşünce ve inançları ile özdeşleşebilme becerilerine sahiptirler. Öğretmenler, danışmanlar, politikacılar, din görevlileri, psikiyatristler bu zeka türünde gelişmiş insanlardır.

7- İçsel Zeka

İnsanın kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi biliş bilgisi sürecini tanıma, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yetisidir. İnsanın kendi kişiliği, kendini aşma yeteneği, içsel zekanın işleyen kısmıdır. Bu zeka türünde gelişmiş insanlar; Başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama, nesne ötesi konularda konsantre olma gibi konulara başarılıdırlar ve meditasyon yapmaktan hoşlanırlar. Gardner bu zeka türünün çok özel olduğunu ve diğer zeka türlerinin tümünü kapsadığını savunmaktadır.

Zekayı Geliştirmek İçin Yapılması Gerekenler

Gardner'a göre " Tüm çocuklar bu zeka türlerine çeşitli düzeylerde sahip olarak doğarlar, bu zeka türlerinden bazılarına daha çok eğilimleri olabilir. Herkes bu zeka türlerinde sahip oldukları potansiyellerini geliştirebilir (Gardner N. ve Walters J.M 1985) Her insan sahip olduğu zeka türlerini çeşitli yöntemlerle geliştirebilir.

- Bedensel / devin duygusal zekayı geliştirmek için;

• Dramatik oyunlarda görev alın, bir fikir, bir düşünce veya duyguyla ilgili bir rol yapın.
• Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek mimiklerle anlatın (sessiz film)
• Fiziksel etkinlik ve daha fazla hareket gerektien, yarışma olmayan oyunlar oynayın (Halk dansları, koşma, yüzme vs)
• Ruh halinizi değiştirmek  ya da karşılaştırmak için farklı yollardan yürümeyi deneyin.
• Vücudunuzun bildiklerini ve fonksiyonlarının neler olduğunu daha iyi anlamak için her gün yaptığınız fiziksel güç gerektiren çim biçme, bulaşık yıkama, aracınızı park etme vs. işlerde dikkatlice kendinizi gözleyin.

-Sözel/ dilsel zekayı geliştirmek için

1. Hoşlandığınız bir hikayeyi okuyun ve hikayenin sonunu kendiniz getirin
2. Başkalarının fikirlerini dinleyin ve tartışın
3. Her gün yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin ve kullanmaya çalışın
4. Sizi en çok ilgilendiren ve heyecanlandıran bir konuda söylev verin
5. Bir dergiye abone olun ya da günlük olaylarla ilgili izlemlerinizi bir günlüğe yazın

-Görsel / uzamsal zekayı geliştirmek için

1. Fikir ve düşüncelerinizi ifade etmek için estetik araçlarla (boya, kil vs.) çalışın
2. Örneğin 21.yy neye benzediği hakkındaki düşüncelerinizi bu araçlarla anlatın
3. Bilerek düş kurun
4. Kendinizi tarihin farklı dönemlerinde hayal edin ya da kahramanlarınızla hayali roportajlar yapın
5. Fikir ve düşüncelerinizi anlatmak için tasarım becerilerinizi kullanın

- Matematiksel/ mantıksal zekayı geliştirmek için

• Hobinizin 4 ana noktasını belirleyin ve bu noktaların her biri alrında 4 alt başlık ve bu başlıkların her birinin altında da 4 alt nokta daha oluşturun.
• İki nesneyi kıyaslama ve karşılaştırma yoluyla çözümsel düşünme egzersizleri yapın.
• Genelde saçma olduğu düşünülen bazı konularda gerekçeleri ile birlikte ikna edici bir açıklama hazırlayın
• Bilimsel yöntem gerektiren projelerde yer alın.

- Müziksel / ritmik zekayı geliştirmek için

• Ruh halinizi düzeltecek farklı türlerde müzikler dinleyin
• Duygularınızı anlatmak için şarkı söyleyin
• Mırıldanarak kafanızın içinde değişik titreşimler oluşturun
• Doğadan sesler içeren müzikler dinleyin

- Kişiler arası zekayı geliştirmek için

1. Başarıyla tamamlanması gereken bir proje için farklı görevdeki güvenilir insanlarla bir araya gelin
2. Bir başkasını derinden ve olduğu gibi dinleme çalışması yapın
3. Konuşan birini dinlerken aklı kurcalayan düşüncelere engel olun ve sadece onların ne dediğine dikkat edin
4. Bir kimsenin mimiklerinden, sözsüz ip uçlarından onun ne düşündüğünü tahmin etmeye çalışın 

- İçsel zekayı geliştirmek için

• Rutin bir aktivite sırasında yoğun bir dikkat göstermeye çalışın
• Tarafsız olarak dışarıdan bir gözlemci gibi duygu ve düşüncelerinizi izleyin
• Ben kimim sorusuna 25 kelimeyle bir cevap yazın