Çoklu Zeka Kuramı

Araştırmalar, zekânın ölçülebilen ve anlamlı bir şekilde ifade edilebilen durağan bir yapı olmadığını, aksine hayat boyu gelişimini sürdürebilen açık, hareketli bir sistem olduğunu da göstermektedir. Çoklu Zekâ Teorisini Howard Gardner tarafından ortaya1983 atılmıştır. Howard Gardner’sa, tek çeşit zekâ olduğunun aksine, zekânın çoğul bir olay olduğuna karar vermiştir. Gardner zekâyı aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:

Gerçek yaşamda karşılaştığı sorunları çözebilme becerisi,
Çözecek yeni sorunlar yaratabilme becerisi,
Kendi kültüründe değer verilen bir şey yapma veya bir hizmet sunma becerisidir.

Gardner’ın tanımında olduğu gibi kişinin yeteneklerini inceler. Gardner’ın Çoklu Zekâ Teorisine göre, her birey sekiz çeşit zekâya değişik oranlarda sahiptir. Birey bir-iki zekâ türünde çok güçlü olabilir, birkaçında, orta derecede güçlü ve belki de bir ikisinde de henüz gelişmemiş (zayıf) olabilir. Her bireyin kendine özgü potansiyeli vardır. Kalıtım, hangi zekâ türünün daha ön planda olacağını belirler. Çocuklara Çoklu Zekâ Teorisine dayalı eğitim programları geliştirirken, her çocuğun yeteneği, ilgi alanı, yetenekli olduğu zekâ alanına dair daha fazla bilgi sahibi olunmalıdır. Gardner’ın öne sürdüğü zekâ alanları şunlardır:

Sözel Dilsel Zekâ
Mantıksal Matematiksel Zekâ
Müziksel Ritmik Zekâ
Görsel Uzamsal Zekâ
Bedensel Kinestetik Zekâ
Kişisel İçsel Zekâ
Kişiler Arası Sosyal Zekâ
Doğacı Varoluşçu Zekâ

Zekâ alanları, her zaman birbiriyle etkileşim halindedir. Örneğin; bir futbol oyuncusu bedensel kinestetik zekâyı koşarken, yakalarken ve vururken; Görsel Uzamsal Zekâyı sahayı ve görevini tanırken; sözel dilsel zekâyı ve kişiler arası sosyal zekâyı oyun kurallarını öğrenirken, takımıyla tanışırken, paylaşırken; kişisel-içsel zekâyı kendini değerlendirirken kullanmaktadır.

Çoklu zekâ kuramının temel düşünce yapısı aşağıdaki özellikleri kapsar:
Çoklu zekâ kuramına göre birçok sayıda zekâ alanı vardır.
Zekâlar çeşitli biçimlerde gösterilir.
Zekâ profilleri bireye özgüdür.
Zekâlar güçlendirilebilme, geliştirilebilme özelliğine sahiptir.
Bir öğrenmeyi gerçekleştirmenin birçok yolu vardır.

SÖZEL DİLSEL ZEKÂ
Bu zekâya sahip olan çocuklarda dili kullanma, okuma yazma ve başkalarıyla konuşma yeteneği görülmektedir. Sözel dilsel zekâsı yüksek insanlar sözcükleri sever ve dil aracılığıyla işlemeyi tercih ederler. Yaşına göre, iyi bir kelime hazineleri vardır. Tekerlemelerden, kelime oyunlarından hoşlanır. Yüksek düzeyde sözel iletişime girer. Kitapları çok sever. Birey sözel ya da yazılı sistemlerden birini ya da her ikisini de
kullanmayı tercih edebilir. Okuma, yazma, konuşma, hikâye anlatma, kelime oyunları hobileri arasındadır. 

Sözel Dilsel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Dili farklı şekillerde kullanır.
Konuşmayı sever.
Sözcüklerle açıklama yapmayı, ikna etmeyi ve inandırmayı severler.
Sözcük oyunlarından hoşlanır ve bu oyunlarda ustadır.
Hikâye dinlemeyi, anlatmayı ve okumayı severler

Kafiyeli sözcükleri ve şiirleri severler.
İsimleri ve tarihleri hatırlarlar. Yer bellekleri oldukça iyidir.
Farklı dilleri öğrenme kapasiteleri mevcuttur.
Dinleyicileri konuşmalarıyla etkileyebilirler.
Farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri dinler ve tepki verirler.
Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit eder ve değerlendirir.
Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenmeyi tercih ederler.
Cümleleri dinler ve yorumlar.
Farklı zamanlarda, farklı amaçlar için, farklı gruplara etkili bir biçimde hitap edebilir.
Sözel iletişimi iyidir.

Hafızası kuvvetlidir.

Sözel Dilsel Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Öğrenmede daha çok kitaplar, teypler, yazma materyalleri, görüşme ve tartışmalar,konuşma ve dinleme materyallerine ihtiyaç duyar. Kelimelerle oynayarak, yazarak, okuyarak, konuşarak, mizahı kullanarak, ikna ederek öğrenme gerçekleşir.

MANTIKSAL-MATEMATİKSEL ZEKÂ
Matematik mantık yeteneğiyle ilgilidir. Sayıları kullanma, örüntüleri anlama ve sonuç çıkarma yetenekleriyle bu zekâlarını kullanırlar. 3-4 yaşlarındaki çocuklar kategorilere göre materyalleri sınıflamaktan ve kendi çevrelerinde olanlardan ve yeni şeyler oluşturmaktan keyif alırlarken, 4 yaşındaki bir çocuk nesneleri renk, şekil ve kullanım alanlarına göre sınıflayabilir. Sayılarla düşünme, hesaplama, sonuç çıkarma, mantıksal ilişkiler kurma, hipotezler üretme, problem çözme eleştirel düşünme, sayılar, geometrik şekiller gibi soyut sembollerle tanışma, bilginin parçaları arasındaki ilişkiler kurma becerisi gelişmiştir.Sayı oyunları, bulmacalar, bilgisayar oyunları, zekâ oyunları, makinelerin çalışması, fen ve matematikle ilgilenmek hobileri arasındadır.

Mantıksal Matematiksel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Neden-sonuç ilişkisini çok iyi kurar.
Problem çözümlerinde hızlı ve başarılıdır.
Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir.
Grafik, şema ve şekillerle çalışmayı severler.

Sezgi ve mantık güçleri gelişmiş durumdadır.
Eleştirel düşünme ve muhakeme yapabilme yetileri çok iyidir.

Hipotezler oluşturur ve sınarlar.
Tüme varım ve tümden gelim mantıklarını kullanırlar.
Eşitlikleri çabuk anlarlar.
“Neden” ve “Nasıl” sorularını kullanırlar.
Neden-sonuç ilişkisini çok iyi kurar.
Soyut şeylerle uğraşmayı severler.
Kurallı oyunlardan hoşlanırlar.
Ardışık düşünme yetenekleri vardır.

Mantıksal Matematiksel Zekâya sahip insanların öğrenme ortamları
Grafikler ya da şekiller halinde verilen (görsel) bilgileri yorumlayabilir ve bilgisayar programları hazırlayabilir. Grafik, şema ve şekillerle çalışmaktan hoşlanır. Akıl yürüterek, soyut modelleri tasarlayarak, sayılarla düşünerek, ilişkileri ve bağlantıları kurgulatarak öğrenme yetenekleri vardır.

MÜZİKSEL RİTMİK ZEKÂ
Müzik, bebeklikten itibaren annenin çocuğuna mırıldandığı ninnilerle başlar ve geleceğe doğru uzanır. İnsanlar yaşamın ilk yıllarında müzikle ilgilenme eğilimi gösterirler, bu ilginin gelişimi için gerekli ortam ve desteğin devamı müzik ilgisinin ilerlemesine ortam sağlar. Müziksel zekâsı yüksek insanlar sesler, ritim ve müzik aracılığı ile öğrenirler. Müziksel-ritmik zekâ, sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisi gelişmiştir. Müzik, şiir, şarkı sözleri, dans, müzik aletleri çalmak hobileri arasındadır.

Müziksel Ritmik Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
İnsan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepki verir.
Sesin perdesini, tonunu ve ritmin düzenini kavrayabilirler.
İşitme duyuları ve işitme becerileri iyidir.
Müzik yaratabilme, ritmik olarak düzenleyebilme ve besteleyebilme becerileri gelişmiştir.
Melodiyi ve ritmi kolaylıkla yakalar ve yaratırlar.
Şarkıları kolaylıkla hatırlayabilme yeteneğine sahiptirler. 

Şarkı söyleyebilir, enstrümanları kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir.
Seslere karşı duyarlıdırlar.
Müziği duymak için şemaları bulunur.
Sürekli olarak mırıldanır, şarkı söyler ve ritm tutarlar.
Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar yaratır.
Müziksel örüntüleri kolaylıkla anlama becerisine sahiptirler.
Seslere, nota ve ritme karşı özel bir ilgileri vardır.
Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkartabilir.
Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir.

Müziksel Ritmik Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Öğrenmede müzik, teyp-recorder, kasetler ve ritimlere ihtiyaçları olabilir. Melodi ve ritim yaratarak, empati kurarak, seslere duyarlı olarak, enstrüman kullanarak, müziğin yapısını kavrayarak öğrenme becerileri vardır. Sınıflarda değişik zamanlarda, çocukların kendi kültürlerine dair ya da farklı kültürlere ati müzikleri dinlemeleri, şarkılar söylemeleri ve dans edebilmeleri için fırsatlar verilebilir.

GÖRSEL UZAMSAL ZEKÂ
Resimler, imgeler, şekiller ve çizgilerle düşünme, üç boyutlu nesneleri algılama, muhakeme etme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Görsel imajları yaratma ve onları görsel olarak sunma (bilgiyi en iyi resimlerle) konusunda yetenekli olmayı içerir. Görsel zekâsı yüksek olan insanlar, bilgiyi en iyi, resimlerle ve görsellik kullanarak işleme yeteneğine sahiptir. Görsellik uzamsal zekâya göre öğrenmenin temel taşıdır. Resim, satranç, dans, sanat, seramik, heykel etkinlikleri, hobileri arasındadır.

Görsel Uzamsal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Karmaşık zihinsel imgeler yaratma yeteneğine sahiptir.
Etkin bir hayal gücüne sahiptir.
Zihinsel ve fiziksel olarak yolunu bulabilme becerileri vardır.
Fiziki dünyayı doğru olarak görebilme ve ona yeni bir şekil verebilme yeteneği gelişmiştir.
Nesnelerin diğerleriyle olan ilişkilerini görebilme becerileri vardır.
“Zihinsel harita” kullanabilme yetenekleri mevcuttur.

İmgeler ve canlandırma kullanmaları söz konusu olur.
Görsel destekten video, resimler, fotoğraflar, tablolar ve ilanları severler.
Görerek ve gözleyerek öğrenir.
Nesneleri ve mekânı düzenleme yetenekleri vardır.
Tasarlamak ve dekore temekten hoşlanırlar.
Grafik, diyagram harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir.
Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir.

Görsel Uzamsal Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Öğrenmede daha çok sanat, fotoğraflar, diyagramlar, renkli kalemler ve kâğıtlar, kameralar, bilgisayarlar, video, filmler, bulmacalar ve haritalardan yararlanır. İmgeleri düzenleyerek, zihinsel resimler oluşturarak, çizerek, desen oluşturarak, hayal ederek öğrenme becerileri vardır.

BEDENSEL KİNESTETİK ZEKÂ
Kişinin kendi bedenini ya da bedeninin bir parçasını (hareketlerle, jest ve mimiklerle) ifade etmede kullanması ya da bu şekilde problem çözme yeteneğini kapsar. Bu zekâya sahip kişilerin koordinasyon, denge, güç, hız esneklik gibi becerileri iyidir. Vücutlarını bir konuyu anlamaları ve kendilerini ifade etmelerini için bu yolu tercih ederler. Bu zekâ türüne sahip bireyler, en iyi yaparak-yaşayarak, dokunarak, hareket ederek ve ilk elden tecrübe ederek öğrenmeyi severler. Sağlıklı yaşam için vücutlarına özen gösterirler. Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zarafet, maharet ve dakiklik vardır. Rol yapma, atletizm, dans, dikiş-nakış gibi alanlarda yetenekleri bulunur. Spor, dans, fiziksel oyunlar, el işleri, bale, jimnastik, bahçe işleri, gezi, rol yapma etkinlikleri hobileri arasındadır. 

Bedensel Kinestetik Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Vücudu kullanabilme ve nesneleri kavrama yetenekleri gelişmiştir.
Duyguları vücut hareketleri aracılığı ile ifade edebilme becerileri gelişmiştir.
Fiziksel hareketlerden ve danstan hoşlanırlar.
Sürekli hareket halinde olup aktif katılımla daha iyi öğrenirken, söylenenden çok yapılanı hatırlarlar.

Kalkıp dolaşmaktan mutlu olurlar.
Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceleyip öğrendiklerine dokunmayı, ellemeyi ya da onları kullanmayı tercih ederler.
Bir işi yerine getirmek için vücutlarını kullanma yetenekleri vardır.
Zihin ve vücut koordinasyonlarının güçlü olduğu görülür.
Vücut aracılığı ile farkındalıkları artar.
Etkilere tepki olarak fiziksel yanıt verirler.
Yaratıcı tiyatroda genellikle iyidirler.
Boya ve hamurla oynamayı severler.
Bir ve birden daha fazla sporla ilgilenmeyi severler.
Otururken elleri ve ayakları ile oynamaktan hoşlanırlar.
Duygularını vücut dili ile ifade ederler.
Nesneleri parçalayıp birleştirmeyi severler.
Nesneleri düzgün kullanmada (el becerisi) ve vücudunu kullanarak başarılı gösterilerde bulunma konusunda beceriklidir.

Bedensel Kinestetik Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Dinleme, konuşma, dans, koşma, dokunma ve hareket etmeyi seven çocuklardır. Öğrenmede role-play, drama, tiyatro ve hareket etmeye ihtiyaç duyar. Zihinle bedeni birleştirerek, mimiklerle, vücudu geliştirerek, dokunarak, dans ederek, üç boyutlu tasarımlar oluşturarak öğrenme etkinlikleri hobileri arasındadır. Drama yapma, oyun, gezi- incelememodel/ maket yapma gibi fiziksel etkinliklere katılmayı severler.

KİŞİLER ARASI SOSYAL ZEKÂ
Bu zekâ türündeki kişiler, diğerlerinin düşüncelerine karşı duyarlıdır ve diğer insanlarla iletişim kurma yetenekleri gelişmiştir. Sosyal zekâlarını paylaşarak kullanan çocuklar, paylaşma sırasında birbirlerinden öğrenirler. Paylaşmaktan ve etkileşim kurmaktan yarar sağlarlar. Sosyal zekâsı güçlü olan bireylerin bir grup içerisinde grup üyeleri ile işbirliği yapma, onlarla uyum içinde çalışma ve bu kişilerle sözlü ve sözsüz iletişim
kurma gibi yetenekleri söz konusudur. Bireyler konferans, grup çalışmaları, farklı ortamlara girme, organizasyonlar yapma, insanlara yardım etme, insanları dinleme etkinliklerinden hoşlanırlar. 

Kişiler Arası Sosyal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Diğer bireylerdeki ruh hali, mizaç ve duygular gibi ince ayrıntıları fark edebilirler.
Alta yatan niyet, davranış ve yaklaşımları bilirler.
Çabuk arkadaş edinir ve başkalarının varlığından hoşlanır.
Diğer bireylerin görüş açılarını kolayca anlayabilirler.

Sözlü sözsüz iletişime, yüz ifadeleri ve vücut hareketleriyle cevap verirler.
Diğer bireylerin duygularını anlar, kendilerini onların yerine koyarlar.
Uyuşmazlıkları müzakere edebilme ve çözme becerileri bulunur.
Grup çalışmasında başarılıdırlar.
Grup içerisinde doğal bir lider olan bu kişiler, organizasyonlarda başarılıdır.
İletişim becerilerinde başarılıdır.
Konuşmak ve etkilemek hoşlarına gider.
Yaşıtları ya da farklı yaş gruplarından insanlarla birlikte olmaktan zevk alırlar.
Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda meraklıdırlar.
Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilme yetenekleri vardır.
Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilir ve çalışma becerilerini sürdürürler.

Kişiler Arası Sosyal Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Öğrenmede arkadaşlar, grup oyunları ve sunuş yapmayı severler. Sinerji oluşturarak, sempati kurarak, işbirliği yaparak, kaynaşarak, iletişim kurarak öğrenmekten hoşlanırlar.

KİŞİSEL-İÇSEL ZEKÂ
Kişinin kendini algılaması, kim olduğu, ne istediği, gerçekte neler yapabileceği ile ilgili ve bu bilgiler doğrultusunda hareket etme yeteneğidir. Kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlama, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisini ifade eder. Kendi içlerine dönüklerdir. Gerçekte hissedilen duyguların çocuklara gösterilmesi, çocukların farklı duyguları gözlemlemesine yardım eder. Okul çağındaki bir çocuk, basit düzeyde duygularını ifade eder. Mutluluk, korku, hayal kırıklığı ve diğer duygular öğrenmenin bir parçasını oluşturur. Çocuklar kendi güçlerini ve sınırlılıklarının farkındadır. Kendilerine olan güvenleri ve bağımsızlıkları sayesinde, çalışırken kendilerini iyi güdülerler. Yalnız kalma, yoga, meditasyon, günlük tutma etkinliklerinden hoşlanırlar.

Kişisel-İçsel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Kişisel algıları yüksektir.
Farklı duyguları fark edebilme ve ifade edebilme becerileri mevcuttur.
İçlerine dönük ve düşünceli olurlar.
Düşünmek hakkında düşünebilme becerilerine sahiptir.
Kişi ötesi algıları gelişmiştir. “Neden buradayız?” ve “Öldüğümüz zaman ne olur?”
Hayalcidirler.
Kendi planlarını yapabilir, kendileri için hedef koyabilir
Yalnızlıktan ve yalnız düşünmekten keyif alırlar.
Güçlü ve zayıf yanları hakkında fikir geliştirebilirler.
Kendilerini keşfetmekten ve bireysel çalışmalardan zevk alırlar.
Yaşadıkları her olay veya deneyim üzerinde çok fazla düşünürler.

Kişisel-İçsel Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Öğrenirken kişisel çalışmalar, kendini değerlendirme ve kişisel farkındalığa ihtiyaçları vardır. Yoğunlaşarak, duygu ve düşüncelerinin farkına vararak, ruhsal gerçekliklerin farkına vararak, düşünmeyi düşünerek, benliğini geliştirerek, özgün bireysel etkinlikler yaparak öğrenme becerileri vardır. Okul öncesi dönemde çocuklar duygularını ayırt etmekte ve bunları dile getirmekte zorlanırlar. Onlara kendilerini rahatça ifade edebilecekleri şarkıyla, farklı oyun ortamları ya da resim çizmelerine olanak sağlayan ortamlar sağlanabilir.Kendi duygu ve düşüncelerini inceleyerek ürün oluşturabilirler.

DOĞACI-VAROLUŞÇU ZEKÂ
Bireyin sağlıklı bir çevre oluşturma bilinci, çevresindeki doğal kaynakları kullanma ve onlardan en iyi şekilde yararlanma, bitki ve hayvanları tanıma konularında duyarlılık geliştirme yeteneğini içerir. Doğacı Zekâ ile bir kişinin yaşayan canlıları tanıma, onları belli karakteristik özelliklerine bağlı olarak sınıflandırma ve diğerlerinden ayırt etme kabiliyeti veya bir jeolog yaklaşımıyla dünya doğasının bulutlar, kayalar veya depremler gibi çeşitli karakteristiklerine karşı aşırı ilgili ve duyarlı olmasıdır. Bahçe düzenleme, doğa gezileri, dağ tırmanışları, traking, belgesel izleme, seyahat etme hoşlandığı etkinliklerdendir.

Doğacı Varoluşçu Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri
Varlıkları sınıflandırmayı başarırlar.
Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdırlar.
Açık havayı, bahçe işlerini severler.
Çevre kirliliği konusunda duyarlıdırlar.
Doğa dergilerini inceler ve belgeselleri izlerler.
Doğa ile baş başa kalmayı doğa yürüyüşlerini severler.
Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyarlar. Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidirler. Çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok ilgi çekicidir.
Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenirler.
Kendilerine özgü out-door etkinlikler düzenlerler ve uygularlar.

Doğacı Varoluşçu Zekâya Sahip İnsanların Öğrenme Ortamları
Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemeyi severler. Doğayı ve doğada olup bitenleri gözlemleyebilme yeteneği kazanarak, kendisinin de bu dünyanın bir parçası olduğunun farkına vararak öğrenmekten hoşlanırlar.